Dit rapport gaat over een onderzoek van de ombudsman naar aanleiding van een klacht over een controle op de luchthaven in Athene.
Een man werd op de luchthaven in Athene als enige persoon (en als enige persoon met een Arabisch uiterlijk/voorkomen) uit een groep van circa 60/70 passagiers geselecteerd voor een extra identiteitscontrole. Hij werd voor deze extra controle geselecteerd door een Griekse medewerkster van het grondpersoneel van de Griekse luchthaven. Daarna werd zijn paspoort gecontroleerd door een medewerker van de Nederlandse Koninklijke Marechausse (KMar). De man voelde zich etnisch geprofileerd en gediscrimineerd.
De man diende een klacht in, eerst bij de KMar en omdat zijn klacht niet naar tevredenheid werd afgehandeld, daarna bij de Nationale ombudsman. Hij vroeg de ombudsman te onderzoeken of sprake was van etnisch profileren/discriminatie door de KMar door na te gaan of de KMar instructies geeft aan het Griekse grondpersoneel voor de selectie van passagiers.
Ook klaagde de man over de weigering van de KMar medewerker om zijn naam en functie te noemen, over de klachtbehandeling door de KMar en over de klachtbehandeling door de onafhankelijke klachtencommissie van de KMar.
Onderzoek uit eigen beweging
Gedurende het onderzoek naar de klacht besloot de Nationale ombudsman het onderzoek uit te breiden en op eigen initiatief onderzoek te doen naar de algehele gang van zaken bij 'pre boarding controles' door de Koninklijke Marechaussee (KMar) medewerkers op de luchthaven van Athene.
Het gaat om een samenwerking tussen de KMar, de Griekse autoriteiten en de luchtvaartmaatschappijen met als doel om 'secundaire migratiestromen', die gepaard gaan met strafbare feiten zoals documentfraude en mensensmokkel, tegen te gaan. Medewerkers van de KMar met ruime ervaring en expertise op het gebied van identiteitsvaststelling en identiteitsfraude zijn aanwezig bij boarding gates waar vluchten naar Nederland vertrekken. Zodra daar door de Griekse autoriteiten of het personeel van de luchtvaartmaatschappijen tijdens het boardingproces om verzocht wordt, geven de KMar-medewerkers advies over de status van een reisdocument.
Onderzoekers van de ombudsman spraken met KMar medewerkers die betrokken zijn bij deze samenwerking en waren aanwezig tijdens drie preboarding controles op vluchten van Athene naar Nederland in juli 2023. Ook gingen zij uitgebreid in gesprek met de medewerkers van de KMar die daarbij aanwezig waren.
In het rapport geeft de ombudsman een oordeel over de klacht van de man en een aanbeveling naar aanleiding van het onderzoek uit eigen beweging.
Oordeel over de klacht
De Nationale ombudsman vindt de klacht over de onderzochte gedragingen van de KMar gegrond ten aanzien van de weigering van de KMar medewerker om zijn naam en functie te noemen en de wijze waarop de klachten zijn behandeld. De klacht is niet gegrond ten aanzien van etnisch profileren/discriminatie door de KMar omdat KMar medewerkers in Athene slechts een adviserende rol hebben. Zij zijn niet verantwoordelijk voor de selectie.
De klacht over de klachtenadviescommissie is naar het oordeel van de ombudsman gegrond omdat de klachtencommissie transparant had moeten zijn en de man beter had moeten informeren.
Aanbeveling n.a.v. onderzoek uit eigen beweging
De Nationale ombudsman uit zijn zorgen over de positie van de burgers van wie een reisdocument gecontroleerd wordt in het kader van preboardingcontroles. Het is onduidelijk bij wie een burger die meent dat sprake is van onjuist of onbehoorlijk handelen, terecht kan.
De ombudsman meent dat bij vormen van internationale samenwerking zoals bijvoorbeeld met de Grieken, aandacht moet zijn voor de positie van de burger. Bij het maken van afspraken over controles behoort ook het maken van afspraken rechtsbescherming, de klachtbehandeling en – ter voorkoming van discriminatie – over de instructie en trainingen van het grondpersoneel dat verantwoordelijk is voor de selectie. Dit alles in het kader van de bescherming van de burger.
