Nationale ombudsman roept op tot meer regie (Jaarverslag 2019)

Hoe we het met elkaar geregeld hebben, is in de afgelopen jaren zeer complex geworden. Niet op de laatste plaats voor burgers. Zij moeten steeds meer zelf doen en zelf regelen. Maar hoe zij dat moeten doen en waar zij terecht kunnen voor hulp of ondersteuning, is vaak onduidelijk. Daar ontbreekt het aan regie. De ombudsman deed een oproep aan de Tweede Kamer om slimme en heldere keuzes te maken, zodat beleid en uitvoering toekomstbestendig zijn. Dat zorgt voor duidelijkheid, nu en in de toekomst.

In de afgelopen jaren zijn grote decentralisaties doorgevoerd met als doel om de overheid dichter bij de burger te brengen. In 2019 constateerden de Nationale ombudsman, de Kinderombudsman en de Veteranenombudsman dat dit nog niet het geval is. De afstand tussen overheid en burger lijkt eerder groter dan kleiner geworden. Reinier van Zutphen: “Op vrijwel elk terrein waarop wij actief zijn, ontbrak het aan regie. Burgers, maar ook decentrale overheden missen regie of missen de ruimte om zelf de regie te pakken. En als gemeenten bepaalde taken uitbesteden aan (private) instanties, wie is er dan eindverantwoordelijk? Daardoor krijgen mensen te maken met een overheid die ze niet meer kennen. Dat vraagt om een overheid die ‘regie regelt’.“

Burgers hebben recht op een behoorlijke behandeling

Burgers hebben recht op een behoorlijke behandeling, ook als de overheid zich terugtrekt. Juist de focus op de behoorlijkheid van het overheidshandelen, maakt dat de Nationale ombudsman overheden kan aanspreken daar waar het burgerperspectief in het geding is. De Nationale ombudsman heeft daarmee ook een rol als publieke diensten in het algemeen belang worden uitgevoerd door (private) derden. Om mensen op weg te blijven helpen en de overheid aan te spreken. Voor de Kinderombudsman vormt het Kinderrechtenverdrag het kompas en voor de Veteranenombudsman de bijzondere zorgplicht. Zo helpen we burgers, veteranen en kinderen die vastlopen in contact met (overheids)instanties.

Burger en politiek verwachten meer van de overheid dan ooit tevoren. Problemen blijken vaak zeer complex en niet beperkt tot één onderwerp. De overheid lijkt te worden overvraagd door steeds nieuwe beleidsvragen. Om ook in de toekomst te kunnen voldoen aan de verwachtingen en kwaliteit te kunnen leveren, zijn keuzes nodig. Mensen willen vooral dat de overheid eerlijk, simpel en begripvol is. Niet ingewikkelder. Maar het lijkt een reflex om bij nieuwe vragen, prioriteiten of bij nieuwe technische mogelijkheden zaken eerder gecompliceerder dan eenvoudiger te maken. En om, als de uitvoering te ingewikkeld wordt, te roepen om een speciale klachtenfunctionaris, of een bijzondere commissie die de problemen moet oplossen.

Regel regie!

De Nationale ombudsman en de Kinderombudsman doen daarom een vierledige oproep aan politici, bestuurders en uitvoerders:

• Wees eerlijk in waar de overheid wel en niet van is. Wees transparant over de rol van de overheid en die van de burger in specifieke situaties.
• Vertrouw burgers. De overheid verwacht steeds meer van burgers, maar geeft burgers vaak niet de ruimte of het vertrouwen om het zelf te regelen. Een vergissing is snel gemaakt. De overheid is er dan om te helpen, niet om de problemen met straffen te verergeren.
• Zet het belang van het kind voorop bij alle besluiten over hun leven en betrek het kind hierbij. De centrale vraag is: wat heeft dit kind nodig en hoe gaan wij dit realiseren?
• Regel regie! Maak slimme en heldere keuzes, zodat beleid en uitvoering toekomstbestendig zijn. Dat zorgt voor duidelijkheid, nu en in de toekomst.

Waardering voor bijzondere situatie overheid

Dit jaarverslag heeft betrekking op het jaar 2019. Het jaar voordat het coronavirus het leven wereldwijd op slag veranderde. Wij hebben grote waardering voor de enorme inzet van Rijksoverheid, gemeenten, zorgprofessionals, hulpdiensten, bedrijfsleven en nog vele anderen in Nederland en daarbuiten om de coronacrisis het hoofd te bieden. In korte tijd is veel geregeld om de gezondheid en veiligheid van Nederlanders te beschermen, maar ook om de economische situatie van burgers en bedrijven te bewaken en maatschappelijke cohesie te waarborgen. Dat getuigt van creativiteit en daadkracht. Wij zullen als altijd en dus ook in deze bijzondere situatie aandacht vragen voor groepen burgers die in de knel komen, zoals ondernemers, kinderen, ouderen, mantelzorgers en veteranen. Het is belangrijk dat maatregelen die de overheid nu treft zo goed als mogelijk uitpakken voor iedereen die een helpende hand nodig heeft.

Reinier van Zutphen, Nationale ombudsman en Veteranenombudsman, licht in deze video de hoogtepunten van het gezamenlijke jaarverslag toe.