Wat staat er in 2019 allemaal op de agenda van de Nationale ombudsman? Van etnisch profileren tot het recht op demonstraties: we houden ons bezig met verschillende onderzoeken, verkenningen, evenementen en terugblikken. Welke problemen worden hier nu precies mee aangepakt? Wat houdt zo’n onderzoek eigenlijk in? En nog belangrijker: wat heeft u eraan? Emily Govers, projectleider van het thema Bescherming van rechten, gaat in op één onderzoek, één follow-up en één verkenning voor het komende jaar.
Demonstraties (follow-up)
‘’Demonstraties staan de laatste jaren enorm in de aandacht. Denk aan de discussie rondom Zwarte Piet, klimaatprotesten of de gele hesjes. In 2018 heeft de Nationale ombudsman het rapport ‘Demonstreren, een schurend grondrecht?’ gepubliceerd. De conclusie daarvan: de overheid denkt vooral vanuit risico’s. Wat als een demonstratie uit de hand loopt? Onze boodschap is juist: demonstreren is een grondrecht, als burgemeester moet je dat mogelijk maken. Behalve als er geweld bij komt kijken of als er écht serieuze problemen dreigen. Maar over het algemeen kan een burgemeester een demonstratie niet zomaar verbieden. Dat gebeurt naar onze mening te snel.
‘De aanvraag voor een demonstratie lijkt wel een sollicitatiegesprek’
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft gezegd actie te ondernemen en het besef dat demonstreren een grondrecht is bij burgemeesters over te brengen. Wij houden dit onderwerp ook vast. Aan de ene kant door te kijken hoe we het ministerie kunnen helpen. Aan de andere kant door zelf in de gaten te houden hoe demonstraties verlopen.
Wij richten ons in eerste instantie op burgemeesters en de politie, maar hopen dat het daarmee voor demonstranten makkelijker wordt. Dat zij meer ruimte krijgen om op de plek te staan waar ze willen staan. Niet al vooraf aan allerlei regeltjes moeten voldoen. In het onderzoek van 2018 zei een demonstrant: ‘Het aanvragen van een demonstratie lijkt wel een sollicitatiegesprek.’ We begrijpen dat burgemeesters met veel zaken rekening moeten houden, maar ze moeten beseffen dat iedereen het recht heeft zijn mening te uiten.’’
‘Na een weekendje weg ligt je huis opeens overhoop’
Binnentreden in het kader van hulpverlening door de politie (onderzoek)
‘’Als iemand hulp nodig heeft, mag de politie een huis binnenkomen. Dat gebeurt meer en meer. Mensen wonen steeds langer en vaker alleen. Krijg je een hartaanval, dan ben je blij dat de politie je helpt. Maar niet altijd is het zo duidelijk. Over het algemeen gaat het binnentreden goed, maar soms krijgen we klachten dat het niet juist verloopt. De politie veroorzaakt schade, trapt bijvoorbeeld een deur in. Of je komt terug van een weekendje weg, er zit een nieuw slot op je deur en je huis ligt overhoop. Dan is de vraag: wie gaat dat betalen en hoe wordt dit geregeld?
Voor de politie kan het ongelooflijk moeilijk zijn een goede beslissing te maken: binnentreden of niet? Er bestaat een spanningsveld tussen twee grondrechten: aan de ene kant mag je iemands huis niet zomaar binnentreden, aan de andere kant moet de politie iemand in hulpeloze toestand wel kunnen helpen. Wat belangrijk is: de politie moet achteraf goed uitleggen waarom ze zijn binnengetreden. En daar de tijd voor nemen. Verder is het fijn als agenten voorzichtig omgaan met spullen en de nodige nazorg bieden. Je bijvoorbeeld advies geven over de schadevergoeding.
In 2018 zijn wij een onderzoek begonnen. Dinsdag 26 maart wordt dit gepubliceerd. Uiteindelijk moet het voor bewoners duidelijker worden waarom de politie is binnengetreden. Daar willen we met dit rapport een bijdrage aan leveren.’’
Klachtbehandeling bij etnisch profileren (verkenning)
‘’Etnisch profileren blijft een groot probleem. Als je het idee hebt dat de politie je alleen aanhoudt door je huidskleur of herkomst, en je klaagt hierover, word je dan serieus genomen? Op een goede manier behandeld? Daar willen wij met een verkenning op ingaan.
Een verkenning houdt in dat we gaan kijken op welke manier wij een rol kunnen spelen bij dit probleem - en of dat überhaupt nodig is. We gaan eerst kijken welke klachten wij zelf binnenkrijgen. Die gaan vooral over de politie en douane. Maar het kan goed dat mensen over meer overheidsinstanties klagen dan wij nu weten. We denken erover te gaan praten met bijvoorbeeld wetenschappers, het College voor de Rechten van de Mens en Amnesty International. Ook kijken we of er cijfers beschikbaar zijn. Onze omgevingsanalisten maken een overzicht: wat is in het afgelopen jaar gepubliceerd over etnisch profileren? Wat hebben media geschreven? Is het in de Tweede Kamer besproken? Eind 2019 willen we de verkenning af hebben. Daarna beslissen we: gaan we hier iets concreets mee doen of wordt er al genoeg ondernomen?
Etnisch profileren mag niet. Tegelijkertijd gebeurt het wel. Wij vinden het belangrijk dat klachten over etnisch profileren goed afgehandeld worden. Mensen moeten zich gehoord voelen. Niet bang zijn dat ze er bij de douane wéér uitgepikt worden. Overheidsinstanties moeten nadenken over vragen als: hoe gaan we om met klachten? Leren we er iets van? Ons doel is te zorgen dat klachten over etnisch profileren herkend, erkend en goed behandeld worden.’’
Ombudsagenda 2019
Lezen welke onderzoeken, events, verkenningen en terugblikken er nog meer op stapel staan in 2019? Bekijk de Ombudsagenda 2019.