Aanleiding onderzoek
Door de coronacrisis hebben veel zelfstandigen een zware tijd. De gemeentelijke schuldhulpverlening kan de komende jaren een grote toestroom van zelfstandigen met geldproblemen en problematische schulden verwachten. De ombudsman riep in 2018 gemeenten op om de toegang tot de schuldhulpverlening voor zelfstandigen op korte termijn te verbeteren.
De ombudsman wil nagaan in hoeverre gemeenten zich voldoende hebben voorbereid om een brede en laagdrempelige toegang te bieden aan zelfstandigen. Ik wil weten of gemeenten hierbij de uitgangspunten uit de eerdere rapporten 'Een open deur?' en 'Een open deur? Het vervolg' in acht nemen. De vraag die in dit onderzoek centraal staat is:
In hoeverre bieden gemeenten zelfstandigen laagdrempelig toegang tot schuldhulpverlening?
Conclusies onderzoek
Veel gemeenten werken hard aan schuldhulpverlening aan zelfstandigen. Er zijn echter ook gemeenten die nog lang niet aan de minimale eisen voldoen om een brede toegang tot schuldhulpverlening te bieden. De coronacrisis heeft de urgentie en het belang van goede schuldhulpverlening duidelijk zichtbaar gemaakt. Veel gemeenten laten de dienstverlening geheel of gedeeltelijk uitvoeren door een externe partij. Daardoor is de verdeling van verantwoordelijkheden niet overal even helder.
Er zijn grote verschillen tussen gemeenten in hoe laagdrempelig de schuldhulpverlening is. Lang niet iedere zelfstandige met problematische schulden weet de weg naar de gemeentelijke schuldhulpverlening te vinden. De drempel voor aanmelding is bij zelfstandigen hoog. De tien door ons onderzochte gemeenten zijn allemaal bezig met het bieden van schuldhulpverlening. Vanuit de VNG horen we dat er ook gemeenten zijn die alleen schulden regelen vanuit het Bbz. Zij voldoen daarmee niet aan de minimale wettelijke eisen. Het zou efficiënter zijn als gemeenten meer gebruik maken van elkaars expertise en ervaringen. De grote verschillen zijn ook niet uit te leggen aan de zelfstandige. Zelfstandigen in dezelfde winkelstraat die in verschillende gemeenten wonen, krijgen soms in zeer verschillende mate hulp. De vraag of een zelfstandige uit de schulden komt, hangt nu te veel af van de gemeente waarin hij woont.
Aanbevelingen
De gemeentelijke schuldhulpverlening moet toegankelijk zijn voor zelfstandigen. De gemeenten blijven verantwoordelijk, ook als zij hun taken laten uitvoeren door een externe partij. Gemeenten moeten zorgen dat de schuldhulpverlening voor zelfstandigen voldoet aan de minimale eisen. De ombudsman verwacht dat de minister van SZW de gemeenten erop aanspreekt als ze daar niet aan voldoen. De VNG kan in samenwerking met de NVVK de ervaring- en kennisuitwisseling tussen gemeenten stimuleren.
Om gemeenten houvast te bieden bij verdere verbetering heeft de ombudsman de eerder geformuleerde criteria aan de hand van de ervaringen in tien gemeenten uitgewerkt. Dit leidde tot de volgende inzichten en aanbevelingen:
Toegankelijke dienstverlening: wees duidelijk en open
- Verklein de verschillen tussen gemeenten
- Ken de doelgroep en speel daarop in
- Verstrek duidelijke en correcte informatie
- Zorg voor één goed vindbaar loket
- Wees betrouwbaar met een menselijk gezicht
Heldere verantwoordelijkheidsverdeling: wees eerlijk en betrouwbaar
- Investeer in eigen kennis en expertise
- Zorg voor een breed aanbod en voorkom dat zelfstandigen afhaken
- Neem verantwoordelijkheid, ook bij uitvoering door externe partijen
- Ontwikkel een gezamenlijk systeem voor kwaliteitsborging
- Sta open voor klachten en bewaak de kwaliteit van de klachtbehandeling
Vervolg
De Nationale ombudsman heeft zijn aanbevelingen voorgelegd aan gemeenten, de VNG en het ministerie van SZW. De ombudsman blijft de schuldhulpverlening aan zelfstandigen en burgers monitoren.