De Nationale ombudsman heeft onderzoek gedaan naar de uitvoering van het zogenaamde Koopinstrument. Dit instrument is een manier voor Groningers met onverkoopbare woningen in het gaswinningsgebied om deze aan de overheid kwijt te raken. Reinier van Zutphen: "Burgers rekenen op een betrouwbare overheid, maar de overheid blijkt te loten om andermans ellende. De bestuurlijke spaghetti is in Groningen nog steeds niet van het bord. Van herstel van vertrouwen, een actieve regierol van de Rijksoverheid, transparantie en een ruimhartige schadevergoeding is in de praktijk nog geen sprake". De Nationale ombudsman en Kinderombudsman uitten hierover afgelopen april hun zorgen in een oproep aan het nieuwe kabinet. De ombudsman beveelt het ministerie van Economische Zaken aan om helderheid te verschaffen over de rol, positie en verantwoordelijkheid van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) en hierover duidelijk te communiceren richting de Groningers.
Gevangen in eigen huis
In 2016 is de NCG een proef Koopinstrument gestart. De NAM heeft 10 miljoen euro beschikbaar gesteld om huizen aan te kopen van bewoners die ondanks uiterste inspanningen niet in staat zijn hun huis te verkopen. Deze bewoners geven aan "gevangen te zitten in hun eigen huis" door de aardbevingen in het gebied, in combinatie met een moeizaam functionerende woningmarkt. Informatie over het Koopinstrument en de procedure wordt door de NCG verstrekt en via nieuwsberichten op de site van het NCG gepubliceerd.
Individuele klacht over koopinstrument
De familie Van Noord woont in de kern van het Groninger gaswinningsgebied waar aardbevingen hebben plaatsgevonden. Zij willen al geruime tijd uit het gebied verhuizen. Daarom melden zij zich bij de NCG om via het Koopinstrument hun huis kwijt te kunnen raken. Maar enkele maanden later krijgt de familie per brief te horen dat zij niet is geselecteerd. Woningen in de categorie met een vraagprijs boven de €200.000 blijken geselecteerd op basis van een loting. De familie is het niet eens met de afwijzing en de wijze waarop zij hierover geïnformeerd is en dient daarom bij de ombudsman een klacht in.
In strijd met vereiste transparantie
De Nationale ombudsman heeft onderzocht hoe het Koopinstrument is uitgevoerd en constateert dat de klacht van de familie gegrond is. De NCG heeft onvoldoende duidelijkheid verstrekt over het proces, haar rol en de juridische status van de afwijzingsbrief die aan de familie is verstuurd. Er is door de NCG in strijd gehandeld met het vereiste van transparantie.
In strijd met vereiste van fair play
Daarnaast oordeelt de Nationale ombudsman dat het ministerie van Economische Zaken en de NCG de klachten van de familie conform de reguliere klachtenprocedure van de Algemene wet bestuursrecht had moeten behandelen. Het ministerie en de NCG hebben in strijd gehandeld met het vereiste van fair play.
Een fundament met scheuren
Voor de Nationale ombudsman staat deze klacht over de gevolgen van de gaswinning en de NCG niet op zichzelf. Het is een concrete illustratie van waar een burger in zijn contact met overheid en de NCG tegen aanloopt. In april 2017 publiceerden de Nationale ombudsman en de Kinderombudsman de oproep 'Een fundament met scheuren' waarin zij aan het nieuwe kabinet hun zorgen over het gebrek aan vertrouwen van Groningers in de (rijks-)overheid kenbaar maakten.
Door het vooraf onvoldoende helder formuleren wat van de overheid concreet mag worden verwacht, neemt het gebrek aan vertrouwen steeds verder toe. In de oproep geven de ombudsman en Kinderombudsman al aan dat het van groot belang is dat er meer helderheid komt als het gaat om welke procedures, overlegvormen en betrokken instanties er zijn en hoe deze zich tot elkaar verhouden. De onduidelijkheid waar en op welke wijze Groninger burgers hun recht kunnen halen als het gaat om besluiten, gedragingen en procedures waarin zij zich niet kunnen vinden en die verband houden met de gaswinningsproblematiek, speelt voor hen een rol van belang. Is hun rechtsbescherming voldoende en helder? Kunnen zij bijvoorbeeld bezwaar maken of zich tot de bestuursrechter wenden, is er sprake van civielrechtelijke procedures, of kunnen ze een klacht indienen?
Mocht het Koopinstrument een vervolg krijgen en opnieuw worden uitgevoerd, dan moet de NCG duidelijk communiceren welke werkwijze en selectiecriteria worden gehanteerd als er meer aanmeldingen zijn dan er geld beschikbaar is voor de opkoop voor woningen. Daarnaast moet de NCG vooraf helder communiceren welke mogelijkheden burgers hebben als zij zich niet kunnen vinden in een afwijzing.
De Nationale ombudsman blijft de situatie in Groningen en de gevolgen van de gaswinning volgen. En zal het belang van een overheid die voor zijn burgers klaar staat blijven benadrukken.
Onderzoek gevolgen voor kinderen
In het aardbevingsgebied wonen ongeveer 50.000 kinderen en jongeren. Toch is in de discussie maar weinig aandacht geweest voor de gevolgen van de bevingen voor deze kinderen. Daarom startte de Kinderombudsman een onderzoek naar dit onderwerp. De uitkomsten hiervan worden binnenkort gepresenteerd.
