Mensen die boetes niet konden betalen omdat ze te krap bij kas zaten, zijn ten onrechte van hun vrijheid beroofd. Dit concludeert Nationale ombudsman Reinier van Zutphen in zijn rapport 'Gegijzeld door het systeem'. De ombudsman onderzocht het opsluiten van mensen die boetes niet betalen omdat ze geen geld hebben. 'Burgers die hun boetes niet kunnen betalen, mogen niet worden gegijzeld. Mensen met financiële problemen, horen niet thuis in de gevangenis vanwege gijzeling. Het lost niets op,’ zegt Van Zutphen. Op dit moment vordert het Openbaar Ministerie (OM) nog steeds het gevangenzetten van mensen die hun boetes niet kunnen betalen. Het OM zoekt niet goed uit waarom mensen hun boetes niet hebben betaald.
Als iemand een verkeersboete of een strafbeschikking niet betaalt, kan hij of zij uiteindelijk worden gegijzeld. Het OM moet hiervoor toestemming vragen aan de rechter. Als de rechter toestemming geeft, haalt de politie hem of haar op en wordt de niet-betaler een aantal dagen in de gevangenis vastgezet. Gijzeling is zo een middel om mensen onder druk te zetten om alsnog te betalen. Na afloop van de gijzeling is, anders dan bij vervangende hechtenis, de boete nog niet van de baan.
Problemen laatste jaren toegenomen
Toen de zogeheten Wet Mulder (Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften) in de jaren '80 is gemaakt, ging men ervan uit dat gijzelen alleen in uiterste noodzaak zou worden ingezet. In 2013 vroeg het OM evenwel in ruim 180.000 zaken de rechter om toestemming en in 2014 in 140.000 zaken. Rechters werden overspoeld met zaken waarin de informatie die ze nodig hadden over de financiële positie van de mensen, ontbrak. Lange tijd is het zo geweest dat gijzeling automatisch werd toegepast omdat de boete niet was betaald, zonder dat duidelijk was of iemand kan betalen. 'Het systeem raakte oververhit: niet alleen de burger maar ook de instanties werden gegijzeld in het systeem', aldus de Nationale ombudsman.
De ombudsman constateert dat de wetgeving in de afgelopen tijd is aangepast om zo efficiënt mogelijk in te vorderen. Boetes hebben steeds grotere gevolgen voor de portemonnee van burgers: meer controles, hogere boetes en bij niet-betalen wordt het bedrag drie keer zo hoog. Om een voorbeeld te geven: een boete vanwege het niet-verzekerd hebben van een brommer van 330 euro loopt in een paar maanden op: na eerste verhoging (50%) 495 euro en na de tweede verhoging (100%) 990 euro. Het CJIB bood geen mogelijkheid om in termijnen te betalen.
Werk aan de winkel
De ombudsman heeft naast zijn onderzoek gesprekken gevoerd met de betrokken overheidsinstanties het Ministerie van V&J, de Dienst Wegverkeer (RDW), het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), het OM, de politie en de rechters. Inmiddels zijn allerlei stappen gezet en initiatieven genomen, om in een eerder stadium tot een oplossing te komen zodat gijzeling niet aan de orde komt. 'Burgers kunnen nu in veel gevallen in termijnen betalen. Dit is een belangrijke stap vooruit, maar dit is slechts het begin', aldus ombudsman Van Zutphen. Hij heeft uitgangspunten geformuleerd om een behoorlijke inzet van het dwangmiddel gijzeling te garanderen. In de loop van 2016 bekijkt de ombudsman wat de overheidsinstanties, onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van V&J, hebben bereikt. Doel daarvan is het voorkomen dat mensen die niet kunnen betalen, worden gegijzeld.
Lees hier de reactie van het Openbaar Ministerie.
