Vandaag biedt de Nationale ombudsman twee rapporten over het functioneren van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) aan de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie aan. Naar aanleiding van vele klachten van gedupeerde mensen, is de Nationale ombudsman eind vorig jaar onderzoeken gestart naar de problemen rondom de verlening en verlenging van reguliere verblijfsvergunningen en naar problemen met de klachtbehandeling bij de IND. Uit de onderzoeken blijkt dat de IND veel steken heeft laten vallen.
In 2004 ontving de Nationale ombudsman honderden klachten over verlen(g)ing van reguliere verblijfsvergunningen, het uitreiken van verblijfsdocumenten en over de manier waarop klachten hierover door de IND zelf werden afgedaan. Hij heeft over het aantal en de aard van de klachten zijn zorgen geuit in een brief van 13 augustus 2004 aan de minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie. Deze brief heeft geleid tot een brede discussie over de problemen bij de IND. Uiteindelijk heeft de minister aan de Algemene Rekenkamer verzocht om een structureel onderzoek naar het functioneren van de IND. Dit onderzoek onthief de Nationale ombudsman echter niet van zijn plicht om de klachten die hij had ontvangen in onderzoek te nemen. Uit efficiencyoverwegingen heeft de Nationale ombudsman een aantal klachten gebundeld die hebben geresulteerd in twee rapporten.
Reguliere verblijfsvergunningen
Iedereen die, anders dan als asielzoeker, vanuit het buitenland naar Nederland komt om hier te wonen, werken of studeren, heeft een (reguliere) verblijfsvergunning nodig. Zonder dit verblijfsdocument is deelname aan het maatschappelijk verkeer vrijwel niet mogelijk. Zolang iemand niet over een verblijfsdocument beschikt waarmee hij zijn rechtmatig verblijf kan aantonen, kan hij bijvoorbeeld geen opleiding beginnen en geen werk zoeken. Ook vreemdelingen die al langer in Nederland verblijven raken in de problemen als zij niet tijdig een nieuw verblijfsdocument ontvangen.
Uit de onderzochte 24 klachten over dit onderwerp kwam naar voren dat als gevolg van de overheveling van alle administratieve taken van de vreemdelingendiensten naar de IND in april 2004 op grote schaal vertraging in de verwerking van reguliere verblijfsaanvragen en een gebrekkige bereikbaarheid van de IND ontstond. Wat betreft verlengingsaanvragen speelt het volgende. Drie maanden voor het verstrijken van de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning stuurt de IND een aanvraagformulier toe. De IND is vaak niet in staat om binnen deze drie maanden een nieuw document te verstrekken. De minister beroept zich daarbij op een wettelijk vastgestelde behandeltermijn van zes maanden. De Nationale ombudsman vindt dit niet juist. Hij is van mening dat mensen, wanneer zij op tijd een nieuwe verblijfsvergunning aanvragen, de nieuwe vergunning moeten krijgen direct aansluitend aan de geldigheidsduur van het oude document.
De slechte service rond de behandeling van vooral de verlengingsaanvragen en de uitreiking van verblijfsdocumenten staat bovendien in schril contrast met de maatregel om hoge leges te heffen voor de verlengingsaanvragen. De door de IND getroffen maatregelen om de schade als gevolg van het niet beschikken over een verblijfsdocument te beperken, konden niet voorkomen dat mensen toch ernstige problemen hebben ondervonden. De Nationale ombudsman constateert op basis van de onderzoeken ook dat de minister niet over voldoende mogelijkheden beschikt om toezicht te houden op de uitreiking van verblijfsdocumenten. Hij doet haar de aanbeveling dit alsnog te regelen.
Klachtbehandeling
Onder meer de problemen met verlen(g)ing van reguliere verblijfsvergunningen en het uitreiken van verblijfsdocumenten hebben geleid tot een groot aantal klachten bij de IND. Komt iemand er met de IND zelf niet uit, dan kan hij met zijn klacht terecht bij de Nationale ombudsman. De Nationale ombudsman heeft 50 van deze klachten over de klachtbehandeling door de IND in een onderzoek gebundeld. Mensen klaagden er bijvoorbeeld over dat er helemaal niet was gereageerd op hun klacht, te laat, niet inhoudelijk of dat de reactie op hun klacht niet duidelijk was.
De Nationale ombudsman constateert dat zich in alle stadia van klachtbehandeling grote problemen hebben voorgedaan. Wat bijvoorbeeld opvalt is dat klachten regelmatig onterecht worden afgedaan als ‘kennelijk ongegrond'. Dat kan alleen wanneer uit de klachtbrief direct duidelijk is dat de klacht niet gegrond is. In praktijk gebeurt dit echter ook met klachten waarnaar door de IND al nader onderzoek is ingesteld.
De Nationale ombudsman heeft met instemming kennis genomen van aangekondigde maatregelen op het gebied van klachtbehandeling. Zo is IND in de loop van 2004 is begonnen met het analyseren van klachten, en tevens is gestart met het opnieuw vormgeven van de interne klachtenprocedure.
Een goede klachtbehandeling is niet alleen van groot belang voor een herstel van vertrouwen van de betrokken burger in de overheid, maar ook voor het goed functioneren van de overheid. Voor de onderliggende oorzaken van de problemen wordt verwezen naar het (te verschijnen) rapport van de Algemene Rekenkamer naar het functioneren van de IND.
