De Nationale ombudsman behandelt klachten van burgers over de overheid. Hij helpt burgers op weg, doet onderzoek en daagt de overheid uit te kijken hoe de dienstverlening anders en beter kan. De ombudsman verwacht dat de overheid zich daarbij verplaatst in de burger. In dit artikel bespreken Sandra Hoogendijk en Petra van Dorst, die als onderzoekers bij de Nationale ombudsman betrokken zijn bij dit onderzoek, welke problemen zich kunnen voordoen als een ouder alleen op reis gaat met een minderjarig kind.
Om kinderontvoering te voorkomen, controleert de Koninklijke Marechaussee (KMar) bij het uitreizen uit Nederland of het die ouder is toegestaan alleen met het minderjarige kind te reizen. Van belang is er zeker van te zijn wie het ouderlijk gezag over het kind heeft. Dit controleert de KMar aan de hand van documenten die de reizende ouder bij zich heeft en via de daarvoor beschikbare systemen.
Casus: eenhoofdig gezag
De ombudsman ontving een brief van een moeder over de problemen die zij ondervindt als zij met haar minderjarige zoon wil reizen. Zij schrijft dat zij sinds de geboorte van haar zoon het eenhoofdig gezag over hem heeft. Met andere woorden: er is nooit een andere ouder geweest die het gezag over haar kind heeft gehad. Volgens de moeder ontstaan bij vrijwel iedere paspoortcontrole in Nederland problemen.
De controle door de KMar is in dit geval niet eenvoudig, omdat er niet één document bestaat waarmee een moeder kan aantonen dat zij altijd als enige het gezag heeft gehad over haar kind. Bij de controle moet de KMar aan de hand van verschillende documenten beredeneren dat de moeder altijd als enige het gezag heeft gehad. Dit vraagt tijd en hiervoor is specifieke kennis nodig bij de KMar.
In een poging de controle door de KMar soepel te laten verlopen, neemt de moeder vier documenten mee als zij met haar zoon op reis gaat:
- De internationale geboorteakte;
- Het uittreksel uit het gezagsregister;
- Het internationaal uittreksel gemeentelijke basisadministratie met vermelding burgerlijke staat;
- Het uittreksel uit de Basisregistratie Personen (BRP) met vermelding kind op hetzelfde adres.
Het regelen van deze documenten kost tijd en geld. Ondanks dat de moeder deze documenten bij zich heeft, kost vrijwel iedere paspoortcontrole veel tijd. Deze tijdrovende controle zorgt voor ergernis en frustratie bij de moeder en voor onnodige spanning bij haar kind. Het kind begrijpt niet wat er aan de hand is en is bang dat de vakantie in duigen dreigt te vallen; halen wij onze vlucht nog wel? In haar brief vraagt de moeder de ombudsman aandacht te hebben voor dit probleem en te zoeken naar een mogelijke oplossing.
Onderzoek door de ombudsman
Naar aanleiding van het signaal van de moeder gingen medewerkers van de ombudsman in gesprek met het Centrum Internationale Kinderontvoering (Centrum IKO) en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB). Ook stelde de ombudsman schriftelijke vragen aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Uit de schriftelijke beantwoording en de gesprekken kwam naar voren dat het signaal van de moeder niet op zichzelf staat en wordt herkend door de organisaties. Zij zijn zich bewust van de problematiek en hebben inmiddels actie ondernomen.
Zo heeft de NVVB in samenwerking met het Centrum IKO een nieuw uittreksel ontwikkeld waaruit blijkt wie het gezag over het kind heeft. Dit betekent dat een moeder met één document kan aantonen dat zij het eenhoofdig gezag over haar kind heeft. Op die manier hoeft de KMar niet meer zelf uit een combinatie van documenten het gezag af te leiden. Het ministerie van BZK heeft gemeenten opgeroepen om dit nieuwe uittreksel te gebruiken. Daarnaast ontwikkelen het Centrum IKO en de KMar samen trainingen om de kwaliteit van de controles te verhogen.
Stap in de goede richting
Het gaat de ombudsman erom dat deze problematiek wordt opgelost, waardoor de dienstverlening aan de burger verbetert. De nu ondernomen acties zijn een stap in de goede richting en een mooi voorbeeld van samenwerking tussen de betrokken organisaties.
De ombudsman vindt het belangrijk dat de dienstverlening van de overheid laagdrempelig is. Dit betekent dat gemeenten hun burgers op eigen initiatief informeren over het bestaan van dit nieuwe uittreksel en dat de kosten voor dit uittreksel acceptabel zijn. De ombudsman roept gemeenten op om burgers actief te informeren over de mogelijkheid om dit nieuwe uittreksel aan te vragen, bijvoorbeeld via hun websites. Daarnaast moeten gemeenten in staat worden gesteld om het nieuwe uittreksel te gebruiken.
Een punt van aandacht voor de minister en de NVVB: uit de enquête van de NVVB blijkt dat sommige gemeenten het lastig vinden om op basis van de BRP conclusies te trekken over het gezag. Ook zijn niet alle gemeenten bekend met het nieuwe formulier of bieden zij dit niet uit eigen beweging aan. Het wijzen op het bestaan van het formulier en het promoten van het gebruik ervan door gemeenten verdient nog de nodige aandacht. De ombudsman blijft deze problematiek volgen. Eventuele nieuwe signalen deelt de ombudsman met de minister en met de NVVB.
Kortom
Samengevat verwacht de ombudsman dat:
- gemeenten ervoor zorgen dat het nieuwe uittreksel beschikbaar is;
- gemeenten actief informatie verstrekken aan burgers over het bestaan van dit nieuwe uittreksel;
- gemeenten het nieuwe uittreksel uit zichzelf aanbieden aan burgers;
- gemeenten voor het nieuwe uittreksel niet meer kosten in rekening brengen dan gangbaar is voor vergelijkbare uittreksels.
Reactie van de KMar
De Koninklijke Marechaussee (KMar) controleert streng op alleenreizende ouders met kinderen, met als doel kinderontvoering tegen te gaan. De grenswachter controleert bij de paspoortcontrole het gezag en kijkt onder andere naar de omstandigheden en de omgang met het kind. Een te snelle controle kan leiden tot een onherstelbare situatie van internationale kinderontvoering. Dit maakt dat een controle tijdrovend kan zijn. Hoeveel tijd die kost, is afhankelijk van de beschikbare documenten en de persoonlijke situatie.
Sinds deze zomer maakt de KMar gebruik van het nieuwe uittreksel uit de Basisregistratie Personen (BRP) waarop ook de gezagssituatie vermeld staat. Dit specifieke uittreksel van de gemeente is goed bruikbaar om, naast het bekende toestemmingsformulier voor reizen met minderjarigen, te controleren wie het gezag heeft over de kinderen. Het uittreksel BRP voorkomt dat de ouder en het kind langer moeten wachten dan nodig. Daarnaast ontwikkelt de KMar samen met het Centrum IKO een e-learning op het onderwerp kinderontvoering. Doel van deze e-learning is het kennisniveau van de grenswachters te verhogen. De Koninklijke Marechaussee raadt aan vooraf goed onderzoek te doen naar de benodigde documenten, want nog steeds is het dagelijkse realiteit dat ouders zonder papieren naar de luchthaven komen.
Reactie van het Centrum Internationale Kinderontvoering
Het Centrum Internationale Kinderontvoering (Centrum IKO) juicht de ontwikkeling van het internationale uittreksel BRP van het kind met ouder- én gezagsgegevens van harte toe. Naast het formulier ‘Toestemming reizen met een minderjarige naar het buitenland’ heeft de reiziger nu in veel gevallen nog maar één aanvullend document nodig om duidelijk maken wie het gezag heeft of hebben. Dit geldt ook voor de moeder met eenhoofdig gezag van rechtswege. Vanuit het oogpunt van zowel dienstverlening als controle een positieve stap vooruit. Essentieel is wel dat medewerkers van gemeenten over de juiste kennis beschikken om op basis van de BRP betrouwbare conclusies te trekken over het gezag.
Punten van aandacht zijn daarnaast nog de kosten, de geldigheid en de beschikbaarheid van een dergelijk uittreksel. Omdat de informatie recent moet zijn, zou voor elk kind voor elke reis naar het buitenland een nieuw uittreksel moeten worden aangevraagd. Ook is het uitgebreide uittreksel op dit moment nog niet in alle gemeenten beschikbaar. Voor meer informatie over toestemming reizen, gezag, internationale kinderontvoering en de preventie daarvan kun je voor intercollegiaal overleg terecht bij het Centrum Internationale Kinderontvoering, zie www.kinderontvoering.org.
Dit artikel is op 10 december 2020 verschenen in het vakblad van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB). De Nationale ombudsman heeft het artikel samen met de NVVB geschreven om meer aandacht te vragen voor de problemen die alleenreizende ouders met kind kunnen ervaren en hoe het nieuwe uittreksel BRP hierbij kan helpen. Lees ook het nieuwsbericht.
