Er is nog altijd geen oplossing voor zelfstandigen waarbij de kwijtschelding van leenbijstand leidt tot terugvordering van toeslagen die zij ontvangen. Hierdoor kunnen zij opnieuw financieel kopje onder gaan. Een bekend probleem waar maar niets aan gedaan wordt. De Nationale ombudsman heeft in december 2014 aangedrongen op een oplossing bij de staatssecretaris van Financiën en de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Dat heeft tot nu toe tot niets geleid, terwijl zij ook eerder al beterschap beloofden. Om de impasse te doorbreken vraagt de ombudsman de Vaste Commissie voor Financiën van de Tweede Kamer om op politiek niveau het probleem onder de aandacht te brengen.
Wat speelt er?
Zelfstandigen die financieel in de knel zitten, kunnen van hun gemeente een lening krijgen: leenbijstand. De gemeente kan de lening achteraf deels kwijtschelden. Dit kan leiden tot terugvordering van flinke bedragen aan toeslagen. De Belastingdienst ziet de kwijtschelding namelijk als inkomen en vordert eerder uitbetaalde toeslagen terug omdat het inkomen te hoog is. Het moeten terugbetalen van toeslagen kan tot ernstige betalingsnood leiden. De kwijtschelding is namelijk 'papieren inkomen', het geld is eerder al ontvangen. "Terwijl de leenbijstand bedoeld was om de zelfstandige vooruit te helpen, raken zij als dat niet lukt, door de Belastingdienst opnieuw achterop. Sommige zelfstandigen zakken zelfs onder de bijstandsnorm", aldus de ombudsman.
Structurele oplossing blijft uit
Ambtenaren en rechters die de problematiek willen oplossen lopen tegen de grenzen van hun bevoegdheid aan. In 2013 is hierover ook in de Tweede Kamer gesproken en de toenmalige staatssecretaris van Financiën zou zoeken naar een oplossing. Die is er nog altijd niet. De ombudsman vindt het ernstig dat een structurele oplossing uitblijft. Hij kan zelfstandigen die bij hem aankloppen met klachten over de situatie, geen antwoord meer geven op de vraag waarom dit het geval is. Een juiste wetstoepassing leidt hier tot een uitkomst die niemand wil. Maar door niet in te grijpen blijven de problemen voor zelfstandigen onverkort bestaan. Daarmee schiet de overheid ernstig tekort tegenover hen.
De Tweede Kamer heeft laten weten dat individuele Kamerleden ervoor kunnen kiezen om voor dit probleem aandacht te vragen bij de regering [link naar brief]. De Nationale ombudsman gaat nieuwe signalen over dit probleem niet in behandeling nemen. Het probleem is bekend bij zowel de staatssecretaris van Financiën als de Tweede Kamer.
Update november 2017
Op 22 november 2017 is de motie aangenomen een oplossing te vinden voor alle gevallen van problemen die zijn ontstaan door vaststelling van het inkomen, na verschijnen van het rapport van de ombudsman over leenbijstand (motie 34785, nr. 49)
Update juni 2018
De staatssecretaris van Financiën, Menno Snel, heeft aan de Tweede Kamer een compensatieregeling aangekondigd voor ondernemers die in de periode 2014-2016 te maken kregen met terugvorderingen van toeslagen als gevolg van de omzetting van een leenbijstand in een gift. In een brief aan de Tweede Kamer laat de staatssecretaris weten in 2018 €17 miljoen vrij te maken en verdere details op te nemen in het Belastingplan 2019.
