Steeds vaker komen mensen in problematische schuldensituaties terecht omdat zij de (stijgende) kosten van het normale levensonderhoud niet meer kunnen betalen. Veel mensen die zich tot de Nationale ombudsman wenden, hebben financiële problemen.
Ze hebben bijvoorbeeld te maken met terugvorderingen van de Belastingdienst, de wanbetalerspremie voor het niet betalen van de zorgverzekering en schulden op het vlak van vaste lasten. Vaak zijn zij het overzicht van hun financiële verplichtingen kwijt. En bij veel mensen spelen ook andere (bijvoorbeeld psychische) problemen een rol.
Uit de klachten die bij de ombudsman binnenkomen, blijkt onder meer dat de grootste problemen worden veroorzaakt door een complex stelsel van toeslagen en inkomensvoorzieningen, het incassogedrag van (preferente) schuldeisers en problemen op de arbeidsmarkt (steeds meer tijdelijke / flexibele arbeidscontracten). Dit maakt een aanzienlijk deel van de Nederlandse huishoudens (financieel) kwetsbaar: maar liefst 1 op de 5 huishoudens heeft problematische schulden. Vaak gaat het om mensen met een laag inkomen dat op allerlei manieren wordt aangevuld met voorzieningen vanuit gemeenten of rijksoverheid. Als er daarvan wegvalt ontstaan er - door gebrek aan reserves - onmiddellijk financiële problemen.
Daarbij heeft de overheid te hoge verwachtingen van de financiële zelfredzaamheid van burgers. Regelgeving en voorzieningen zijn voor veel mensen vaak te ingewikkeld en er is vanuit de wetgever te weinig oog voor de psychologische effecten van schulden. Afhankelijkheid van verschillende financiële regelingen maakt dat het voor deze groep belangrijk is dat hun contact met de overheid over de noodzakelijke voorzieningen goed verloopt. Want als mensen niet snel en adequaat worden geholpen, dan worden problemen alleen maar groter. En daarvan ondervindt ook de samenleving negatieve gevolgen, onder andere doordat maatschappelijke kosten behoorlijk kunnen toenemen.
Veel mensen komen zonder hulp van de overheid niet uit de uitzichtloze (financiële) situatie waarin zij zijn beland. Daarom hebben onderwerpen als gemeentelijke schuldhulpverlening, de beslagvrije voet, coulance voor mensen die wel willen maar niet kunnen betalen en problemen rond toeslagen de bijzondere aandacht van de Nationale ombudsman.
Rol van de Nationale ombudsman
Vanuit de Rijksoverheid is voor de komende jaren budget uitgetrokken voor het voorkomen van schulden en de bestrijding van armoede. Met de vereenvoudiging van de beslagvrije voet, het moratorium en pilots rond vroeg-signalering zijn op dat gebied verschillende initiatieven ontwikkeld. Toch is de vertaling naar de uitvoeringspraktijk lastig, en blijft het zoeken naar de meest effectieve manier om armoede en schulden tegen te gaan. De Nationale ombudsman ziet hierin een rol voor zichzelf: hij wil door middel van onder meer interventies en rapporten een bijdrage leveren aan die vertaalslag. Want het is belangrijk dat de overheid zich realiseert dat de wijze waarop zij is georganiseerd met al haar verschillende onderdelen en regelingen in de praktijk problemen oplevert voor de mensen die van die regelingen afhankelijk zijn. De Nationale ombudsman spreekt de overheid aan op haar verantwoordelijkheid door er steeds op te hameren dat mensen recht hebben op een inkomen waarmee zij in hun eerste levensonderhoud kunnen voorzien. Niet voor niks is 'schulden en armoede' het afgelopen jaar gekozen als één van de thema's waarop de Nationale ombudsman zich de komende jaren richt.
