De hersteloperatie van de toeslagenaffaire verloopt zeer traag. Veel ouders wachten al lange tijd op de afhandeling van hun herstelverzoek. Mogelijk komen daar nog jaren bij: een deel van de ouders wordt pas in 2026 geholpen. Staatssecretaris De Vries liet onlangs weten dat er geen grote veranderingen komen in hoe de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) nu werkt. De Nationale ombudsman vindt dat de overheid meer moet inzetten op alternatieven als bemiddeling.
Het gebrek aan vertrouwen onder ouders groeit en het vertrouwen in de goede afloop daalt. De UHT staat onder druk, maar het lukt niet om de hersteloperatie te versnellen. Op dit moment lijkt een gang naar de rechter vrijwel de enige manier voor ouders om eerder aan de beurt te komen. Maar dat is niet voor iedereen een optie. Reinier van Zutphen: "Veel ouders zijn moegestreden. Deze operatie is een opeenstapeling van ingewikkelde regels en procedures. De individuele afhandeling kost daardoor veel tijd. Alle energie die er nu in wordt gestoken gaat naar dit vastgelopen systeem van herstel."
De ombudsman pleit voor meer mediation, oftewel bemiddeling. En in het verlengde daarvan voor vaststellingsovereenkomsten. Zodat ouders weer zelf verantwoordelijkheid en regie kunnen nemen over hun leven. "Waarbij het moet draaien om de vraag: 'wat heb je nu nodig om dit boek te kunnen sluiten?'. De oprichting en het werk van de UHT kostten tot nu toe miljarden euro's. Dat staat in schril contrast met een ouder die gewoon wil dat zijn kinderen kunnen voetballen." De staatssecretaris heeft een pilot mediation aangekondigd. "Maar dat is pas bij de bezwaarfase. Er is bemiddeling aan de voorkant nodig."
Breder onderzoek
De ombudsman monitort sinds de start van de UHT in 2020, de klachtafhandeling door UHT. Het gaat dan om ouders die zich melden voor herstel, maar niet tevreden zijn over de manier waarop ze door UHT geholpen worden. Zij dienen vervolgens een klacht in bij UHT. De ombudsman volgde nauwlettend hoe UHT met die klachten omging. Vandaag presenteert hij de derde en laatste monitor in deze vorm. Vanaf nu wil de ombudsman nog meer kijken naar de knelpunten in de hersteloperatie zelf. "Welke resultaten boekt de UHT? Hoeveel mensen hebben nu hun dossier kunnen sluiten en zijn ze daar tevreden mee?"
Bijkomende schade
De hersteloperatie verloopt traag. En er moeten nog regelingen worden uitgevoerd voor bijvoorbeeld ex-partners en kinderen. Maar ook voor andere toeslagen, zoals de zorg,- en huurtoeslag. "En dan is er nog zoveel bijkomende schade aangericht. Bij ook al die andere burgers die het vertrouwen in de overheid verloren zijn. We spreken mensen die rond het sociaal minimum leven, maar geen gebruik meer durven te maken van financiële steun van de overheid. Uit angst dat ze die moeten terugbetalen. Er is nog veel werk aan de winkel. Het tij moet gekeerd. De burger kan niet wachten."
Anwar* belandde in 2014 in de problemen. Hij moest zo'n 3.000 euro aan kinderopvangtoeslag terugbetalen aan de Belastingdienst. "Dat lijkt geen hoog bedrag, maar wat veel mensen niet zien, is dat mensen zoals Anwar niet alleen geld moesten terugbetalen, maar vervolgens óók in de toekomst geen kinderopvangtoeslag meer konden aanvragen." Zijn echtgenote stopte noodgedwongen met werken om voor de kinderen te zorgen. Ze verloren veel inkomen en moesten aankloppen bij familie en vrienden om geld te lenen. In 2020 meldde het gezin zich bij de UHT als gedupeerde van de toeslagenaffaire. Ze werden erkend en kregen 30.000 euro. Teveel? "Nee. Het meest schrijnende is nog dat het te weinig is. Niet om het oorspronkelijke bedrag te betalen. Maar wel afgezet tegen de jarenlange (financiële) gevolgschade waarmee dit gezin is geconfronteerd." Inmiddels redt het gezin het financieel net, mede met dank aan hulp van de gemeente. De kinderen zitten sinds kort weer op voetbal. Maar door alle strijd is Anwar opgebrand en ziek thuis. "Dat veroorzaakt veel stress. Hij vraagt zich af wat hij moet doen als hij door zijn ziekte minder salaris krijgt. Hij heeft zijn kinderen jarenlang verteld dat ze niet konden sporten en vreest dat hij ze straks moet vertellen dat ze er weer af moeten. Ik vroeg deze man: wat heb jij nu nodig om het boek te kunnen sluiten?" Anwar wil het liefste dat zijn vrouw een opleiding kan doen om jarenlange achterstand op de arbeidsmarkt in te halen, dat zijn kinderen op voetbal kunnen blijven en dat de schulden bij zijn familie en vrienden worden afgelost. "Alles is nu gericht op een financiële procedureel juiste afhandeling. Maar als de overheid meer inzet op bemiddeling, komen we sneller en dichter bij wat ouders zoals Anwar nodig hebben.
* Niet de echte naam
