> This report is also available in English
> E raport aki ta disponibel na Papiamentu
Dit rapport beschrijft de knelpunten die Caribisch-Nederlandse alleenstaande ouders en hun kinderen ervaren als zij rond of onder de armoedegrens moeten leven. En wat de effecten zijn van armoede op de opvoeding, zowel voor deze ouders zelf als voor hun kinderen. Armoede is nog steeds een groot probleem in Caribisch Nederland. De Nationale ombudsman, de Kinderombudsman en andere organisaties vragen hier al langer aandacht voor. En het blijkt opnieuw uit de gesprekken die de ombudsmannen en hun onderzoekers hebben gevoerd met alleenstaande ouders en hun kinderen. Eerder is onderzoek gedaan naar armoede onder ouderen en jongvolwassenen op Bonaire, St. Eustatius en Saba. Het rapport 'Caribische kinderen van de rekening' is vandaag aangeboden aan Alida Francis, regeringscommissaris van Sint Eustatius en verstuurd naar de verantwoordelijk staatssecretaris Alexandra Van Huffelen (Koninkrijksrelaties en Digitalisering).
Problemen door armoede in Caribisch Nederland
Om armoedeproblematiek in Caribisch Nederland hoog op de politieke agenda te krijgen – en te houden – kondigde de Nationale ombudsman een thematisch onderzoek aan naar armoede-gerelateerde problematiek in Caribisch Nederland, bestaande uit drie (deel)onderzoeken naar drie kwetsbare doelgroepen. In 2019 heeft de ombudsman een rapport gepubliceerd dat ging over de knelpunten waar ouderen tegenaanlopen. In 2020 hebben de ombudsman en Kinderombudsman samen een rapport gepubliceerd naar de problematiek van jongvolwassenen op de eilanden. Dit laatste rapport, de derde in de reeks, betreft een onderzoek naar alleenstaande ouders die met hun kinderen in armoede leven en daardoor problemen ervaren in de opvoeding. Ook dit derde onderzoek hebben de ombudsman en Kinderombudsman samen uitgevoerd.
Gesprekken met ouders en kinderen
De afgelopen maanden hebben bijna 30 gesprekken plaatsgevonden met ouders en/of hun kinderen tijdens de werkbezoeken aan de eilanden. De ouders hebben vaak meer dan één baan. En kunnen , ondanks de uren die zij werken, geen warme maaltijd kopen of zorgen voor behoorlijke opvang voor hun kinderen. Kinderen hebben de zorg voor broertjes of zusjes en komen moe en soms zonder een goed ontbijt op school.
Een alleenstaande ouder: "Ik moet ook 's avonds werken. En ik moet de kinderen naar school brengen anders kunnen ze er niet komen. Maar het kost te veel geld: benzine, verzekering en wegenbelasting."
Zorgen van professionals
Met de Nationale ombudsman en de Kinderombudsman maken ook professionals zich zorgen over het gebrek aan voorzieningen voor de alleenstaande ouders en hun kinderen. De onderzoekers spraken hierover (online) met meer dan 40 professionals en (overheids)organisaties in zowel Caribisch als Europees Nederland. Ook werd er op Bonaire een expertmeeting met zo'n 14 professionals georganiseerd. Zij vertelden dat er weinig makkelijk toegankelijke voorzieningen zijn waar deze ouders terecht kunnen voor zaken als alimentatie, omgangsregelingen en schuldhulpverlening. En over de beperkte mogelijkheden voor jonge ouders om zich verder te kunnen ontwikkelen. Als je vrij jong een kind krijgt, is het in Caribisch Nederland bijna onmogelijk om je school af te maken. Terwijl dat juist de weg kan zijn uit een situatie van armoede.
Een professional: "In zo’n kleine gemeenschap zie je veel van elkaar. Om je eigen gezin te beschermen, wordt veel verzwegen. Als ik de alleenstaande ouders zie, zie ik de isolatie, de eenzaamheid en het wantrouwen. Wie een netwerk heeft, heeft het iets minder zwaar maar ook zij staan onder een continue druk."
Beter samenwerken
De integrale visie op armoede in Caribisch Nederland ontbreekt . Professionals op de eilanden zelf weten elkaar moeilijk te vinden. En de Nederlandse overheid investeert nog te weinig om de situatie op de eilanden te verbeteren. Structurele en langdurige inzet is nodig om armoede in Caribisch Nederland te verminderen. De ombudsmannen vinden dat alleenstaande ouders en hun kinderen van de overheid mogen verwachten dat zij snel en zorgvuldig op weg worden geholpen om hun situatie te verbeteren. Zij moeten voor zichzelf en voor hun kinderen een stabiele toekomst kunnen opbouwen.
De overheid moet zich realiseren dat zij voor álle inwoners van Nederland, dus ook die van het Caribisch deel ervan, een zorgplicht heeft. Daarom moet de overheid een aantal concrete stappen zetten om op korte termijn een aantal verbeteringen tot stand te brengen. De ombudsmannen zien hier nadrukkelijk een regierol voor het ministerie van BZK. Ondanks genomen maatregelen ter bestrijding van armoede in Caribisch Nederland, blijven er aanhoudende zorgen bestaan over jonge ouders en hun kinderen die opgroeien in armoede. De aanpak blijkt niet eenvoudig te zijn omdat er veel ministeries en (overheids)organisaties bij betrokken zijn. Een urgente en intensieve samenwerking tussen Rijksoverheid en de openbare lichamen is daarom noodzakelijk.
Te grote verschillen Europees en Caribisch Nederland
Europees Nederlandse (alleenstaande) ouders in armoede kunnen rekenen op maatregelen zoals zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag of wettelijke schuldhulpverlening. Deze ontbreken voor Caribisch Nederlandse ouders. Ook een werkloosheidsuitkering of een arbeidsongeschiktheidsuitkering zoals die in Europees Nederland geldt, kennen eilandbewoners niet. Terwijl de situatie bij alleenstaande (vaak jonge) ouders schrijnend is. Dit verschil in behandeling tussen inwoners van Caribisch Nederland en de inwoners van Europees Nederland heeft te maken met een bepaling in de Nederlandse grondwet die onderscheid vanwege de 'bijzondere omstandigheden van eilanden' toestaat. Hiertoe behoren onder meer economische en sociale omstandigheden op de eilanden, de schaalgrootte en de afstand tot Europees Nederland.
Realistisch sociaal minimum
De ombudsmannen vinden het noodzakelijk dat zo snel mogelijk een realistische financiële basis voor eilandbewoners wordt bewerkstelligd. En vooral voor de alleenstaande ouders en hun kinderen. Om te beginnen door een realistisch sociaal minimum vast te stellen, gebaseerd op de werkelijke kosten van het levensonderhoud op de eilanden. Dit kan alleen worden bereikt door een betere kennis van de problemen die er zijn. En daar vervolgens door de betrokken instanties samen mee aan de slag te gaan. Zodat er in de toekomst al voordat er sprake is van armoede kan worden gehandeld. Neem hierbij ook de adviezen en praktijkvoorbeelden van ouders en kinderen mee.
Margrite Kalverboer, Kinderombudsvrouw: "Kinderen die opgroeien in armoede ervaren vaak een scala aan problemen op verschillende levensgebieden. Hierdoor is het risico groot dat de armoede aan hen wordt overgedragen en van generatie op generatie doorgaat. Het is belangrijk dit patroon te doorbreken."
Gevolgen voor de kinderen
Armoede heeft grote negatieve gevolgen voor de manier van opvoeden door ouders, zeker als zij alleenstaand zijn. In de gesprekken met ouders en kinderen en uit eerder onderzoek blijkt dat alleenstaande ouders minder ruimte hebben om hun kinderen voldoende zorg, liefde en aandacht te geven. De ouders staan onder druk en zijn vanwege alle (financiële) problemen gestrest. Bovendien zijn deze ouders over het algemeen veel van huis om te werken. Het zorgt ervoor dat er minder structuur, regels, ondersteuning en interesse is voor de kinderen. Ook het risico op een onveilige thuissituatie wordt daarmee groter.
Een kind: "Het is thuis 'mwoah'. Ik vind het saai thuis. Mijn moeder werkt de hele dag tot ongeveer 19/20:00 uur. In het weekend werkt ze ook zaterdagmiddag en zondagochtend. Ze werkt dus elke dag. Ik moet schoonmaken, koken. Ik moet alles zelf doen en veel voor mezelf zorgen."
Stappen die zijn gemaakt
Zowel op Rijks- als op lokaal niveau wordt vooruitgang geboekt. Sinds kort zijn het minimumloon en de uitkeringen met 10% verhoogd, is de kinderbijslag verhoogd en zijn er maatregelen ingesteld om de kosten van levensonderhoud te verlagen. Zoals de kosten van kinderopvang. Ook is een aantal aanbevelingen die beide ombudsmannen uit de rapporten Oog voor ouderen in Caribisch Nederland en Het maakt uit waar je wieg heeft gestaan opgevolgd. Dat is positief te noemen. Maar voor de bewoners van Caribisch Nederland niet positief genoeg. Staatssecretaris Van Huffelen heeft in haar brief van 7 maart jl. aangegeven dat zij zich ook zorgen maakt over de armoede op de eilanden. En dat ondanks de inspanningen van vorige kabinetten zij moet constateren dat de mensen op Bonaire, Saba en Sint Eustatius hier nog niet genoeg van merken in hun portemonnee. In het huidige coalitieakkoord wordt structureel 30 miljoen euro uitgetrokken voor Caribisch Nederland. O.a. voor het aanpakken van de armoede en het versterken van de arbeidsmarkt.
Reinier van Zutphen, Nationale Ombudsman: "Het is zo belangrijker dat alleenstaande ouders in Caribisch Nederland niet alleen geholpen worden met meer geld. Zij en hun kinderen hebben recht op een snelle verbetering van de voorzieningen. Dat kan alleen met een betere samenwerking tussen de verschillende overheden en organisaties. Zowel in Europees en Caribisch Nederland."
Strakke regie bij Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
De ombudsmannen vinden het belangrijk dat de ministeries in het Europese deel van Nederland de hierboven voorgestelde verbeteringen in goede samenwerking met elkaar oppakken. Hierbij zien de ombudsmannen duidelijk een regierol voor het ministerie van BZK. Dit ministerie kan, vanuit haar verantwoordelijkheid diverse taken bij de verschillende ministeries en de openbare lichamen beleggen - én tegelijkertijd zorgdragen voor samenwerking en afstemming tussen de verschillende partijen -. De ombudsmannen doen de staatssecretaris van BZK dan ook de volgende aanbevelingen:
- Creëer een integrale aanpak bij (de toegang tot) hulpverlening en heb hierbij specifieke aandacht voor en een aanpak gericht op de kinderen.
- Zet in op meer financiële (schuld)hulpverlening en laagdrempelige juridische voorzieningen.
- Maak opvoedondersteuning bespreekbaar, beschikbaar en toegankelijk.
- Stel kinderopvang gratis beschikbaar.
- Biedt betaalbare cursussen aan zodat (alleenstaande) ouders kunnen doorleren.
Aanbevelingen door de Nationale ombudsman en de Kinderombudsman
- Integrale aanpak essentieel
Een betere samenwerking is essentieel omdat de problemen zo complex zijn. De openbare lichamen, verantwoordelijk voor de armoedebestrijding op de eilanden, moeten hierbij samenwerken met het ministerie van BZK en andere ministeries, zodat zij voortvarend aan de slag kunnen gaan. De Rijksoverheid en de openbare lichamen hebben ieder hun eigen taken en verantwoordelijkheden maar effectieve samenwerking tussen betrokken partijen is essentieel om op korte termijn belangrijke stappen te kunnen zetten in de bestrijding van armoede en daarmee het tij keren.
- Proactieve en integrale hulpverlening
Uit ons onderzoek blijkt dat problemen rond armoede in veel gevallen samengaan met andere problemen. Voor eilandbewoners is het belangrijk dat als zij ondersteuning of hulpverlening nodig hebben, terecht kunnen bij een aanspreekpunt waar samengewerkt wordt bij de inzet van bijvoorbeeld (opvoed)ondersteuning, jeugdhulp, maatschappelijke ondersteuning, huisvesting en schuldhulp.
Een professional: "Het begint bij ouders zelf. Je kan niet elke dag het kind helpen, terwijl er dan in de thuissituatie niets verandert. Richt je op ouders, dan krijg je kinderen mee. Bijvoorbeeld door scholing, budgettering en coaching."
- Financiële (schuld)hulpverlening en juridische voorzieningen
Er is bijna geen ondersteuning in de vorm van alimentatie en/of schuldhulpverlening voor alleenstaande jonge ouders en hun kinderen. Om problemen te voorkomen adviseren de ombudsmannen om ook in te zetten op preventie en het eerder signaleren van problemen.
- Opvoedondersteuning
Het is belangrijk dat alleenstaande ouders, juist als er sprake is van armoede, voldoende ondersteund worden in de opvoeding van hun kinderen. Voor de ontwikkelingskansen van kinderen is dit zelfs noodzakelijk. Deze ondersteuning is er in Caribisch Nederland niet. Organisaties zoals het Nederlands Jeugdinstituut zouden samen met de jeugdzorginstellingen op de drie eilanden kunnen kijken hoe zulke programma's kunnen worden opgestart. Zodat kwetsbare alleenstaande ouders extra worden ondersteund. En niet te vergeten moet bij het maken van wetten altijd het belang van het kind altijd worden bekeken.
Een professional: "Het is belangrijk dat deze groep iemand heeft die hem of haar in het dagelijkse leven kan begeleiden en helpt bij het zoeken naar oplossingen voor problemen. Een professional die eventueel ook iemand uit het netwerk van de desbetreffende ouder kan betrekken."
- Toegankelijkheid kinderopvang
De zorg en opvang van hun kinderen vormt voor veel alleenstaande ouders een probleem. Zelf ontbreekt het hen aan de tijd. Of broertjes en zusjes letten op elkaar. De ombudsmannen zien een goed voorbeeld in BES(t)4Kids. Dit is een samenwerking tussen de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba en verschillende ministeries. Zij zorgen voor kwalitatief goede, veilige en toegankelijke kinderopvang en buitenschoolse opvang in Caribisch Nederland. Wel is het niet voor alle ouders te betalen of is kinderopvang niet beschikbaar in de avonden en/of weekenden. Terwijl juist op die momenten een deel van de alleenstaande ouders extra bijverdient.
De ombudsmannen vragen om voor nu te concentreren op extra kinderopvang buiten de normale kantooruren. En nul eigen bijdrage te vragen voor de kinderopvang.
Een alleenstaande ouder: "Als ik een late dienst heb dan moet ik zelf een lift naar huis regelen. Meestal moet ik lang wachten, soms wel tot 01.00 uur"
- Betaalbare cursussen
Iets nieuws leren, zoals bijvoorbeeld een nieuw beroep, is nodig als je kans wilt maken op een betere baan en een leven zonder armoede. Mensen moeten opgeleid kunnen worden voor de banen die beschikbaar zijn. Verder moeten opleidingen betaalbaar en bereikbaar zijn voor alleenstaande ouders. Er moet vooral ook aandacht komen voor ouders die jong van school zijn gegaan maar wel weer willen leren.
Vervolg
In november 2022 wordt een conferentie georganiseerd in Caribisch Nederland. Hier zullen de ombudsmannen en hun collega's van Curaçao en St. Maarten verder praten over de brede aanpak van armoede.
Achtergrond
Sinds 2010 zijn Bonaire, St. Eustatius en Saba bijzondere gemeenten van Nederland. Samen vormen zij Caribisch Nederland. De Nationale ombudsman behandelt sindsdien klachten over rijksoverheidsinstanties op de eilanden. Sinds 2012 behandelt hij ook klachten over de lokale overheidsinstanties, oftewel de openbare lichamen. De Kinderombudsman behandelt sinds 2011 klachten in Caribisch Nederland.
