Zelfstandigen die leenbijstand hebben ontvangen lopen soms al jaren aan tegen een overheid die met de ene hand geeft en de andere neemt. De Nationale ombudsman maakt zich hier zorgen over en heeft deze week hierover een brief gestuurd aan de staatssecretaris van Financiën en de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Update januari 2020: Compensatieregeling beëindigd
Per 1 januari 2020 is de Compensatieregeling voor de jaren 2014 t/m 2016 beëindigd. (Ex-)Ondernemers kunnen geen aanvraag meer indienen voor deze regeling.
Update oktober 2018: Compensatieregeling ingesteld
Inmiddels is er een compensatieregeling voor ondernemers die te maken hebben gehad met de problemen rond het papieren inkomen. De Belastingdienst geeft op zijn website de informatie waarmee zij kunnen vragen om een oplossing.
Update per 1 januari 2017
Per 1 januari 2017 is het probleem met betrekking tot het papieren inkomen voor nieuwe gevallen opgelost. Die oplossing, de eindheffingsvariant, houdt het volgende in: op het moment dat de leenbijstand wordt omgezet in bijstand om niet (een gift), wordt de kwijtschelding als eindheffingsbestanddeel aangemerkt. Dit houdt in dat over het Bbz-inkomen geen belasting wordt geheven bij de Bbz-gerechtigde, maar uitsluitend bij de verstrekker van de bijstand, in casu de gemeente. Daarmee behoort dat inkomen ook niet tot het belastbare inkomen van de Bbz-gerechtigde en dus ook niet meer tot het toetsingsinkomen. Er is dan geen sprake van papieren inkomen bij de Bbz-gerechtigde.
Deze regeling kent geen terugwerkende kracht voor de gevallen van vóór 1 januari 2017. Wel biedt de Belastingdienst/Toeslagen voor deze groep de mogelijkheid van een betalingsregeling in maximaal 24 termijnen. Indien het niet mogelijk is om aan deze regeling te voldoen is het ook mogelijk een lager bedrag te betalen. Hiertoe kan een persoonlijke betalingsregeling worden aangevraagd op basis van de beschikbare betalingscapaciteit. Mocht er na afloop van de persoonlijke betalingsregeling een restschuld overblijven, dan stelt de Belastingdienst deze restschuld onder bepaalde voorwaarden buiten invordering.
De huidige stand van zaken is dat de regering de juridische mogelijkheden moet onderzoeken om het mogelijk te maken dat ondernemers alsnog gecompenseerd worden voor de fiscale nadelen als gevolg van het papieren inkomen voor de jaren 2014, 2015 en 2016. De Tweede Kamer nam op 23 februari 2017 een motie aan met die strekking.
Gezien het ontbreken van financiële dekking op dit moment, de benodigde wetswijziging en de demissionaire status van het kabinet wordt de besluitvorming in deze kwestie aan het volgende kabinet overgelaten.
Update november 2017
Op 22 november 2017 is de motie aangenomen een oplossing te vinden voor alle gevallen van problemen die zijn ontstaan door vaststelling van het inkomen, na verschijnen van het rapport van de ombudsman over leenbijstand (motie 34785, nr. 49)
Wat is er aan de hand?
Als de zelfstandige onvoldoende eigen inkomsten heeft gehad, kan de gemeente de lening omzetten in 'een bedrag om niet' (kwijtschelden). Deze kwijtschelding kan leiden tot de terugvordering van aanzienlijke bedragen aan toeslagen. De Belastingdienst ziet de kwijtschelding namelijk als inkomen en vordert eerder betaalde toeslagen terug, omdat het inkomen te hoog is. Het moeten terugbetalen van toeslagen kan tot ernstige betalingsnood leiden. De kwijtschelding is namelijk 'papieren inkomen', het geld is eerder al ontvangen. Het papieren inkomen zorgt er zo voor dat betrokkenen onder de bijstandsnorm kunnen zakken. "Met papieren inkomen kun je geen brood kopen", aldus de ombudsman.
Geen structurele oplossing
De problematiek speelt al langer. Steeds meer burgers wenden zich - ten einde raad - tot de Nationale ombudsman. De afgelopen jaren heeft de Nationale ombudsman een vijftigtal klachten hierover ontvangen. Kern van de klachten betreft steeds de terugvordering van toeslagen door de Belastingdienst.
De problematiek leek in 2013 even opgelost, omdat met ingang van 2013 het ontstaan van papieren inkomen zou worden voorkomen. Dit bleek echter een oplossing voor enkele specifieke situaties. Een structurele oplossing voor alle gevallen is er nog steeds niet. De Nationale ombudsman heeft in zijn brief zijn zorgen geuit hierover.
Oproep aan de bewindslieden
Ondanks dat het probleem door alle betrokken partijen (gemeente, Belastingdienst en zelfs rechters) wordt onderkend, blijft het bestaan. De problemen worden namelijk veroorzaakt door de slechte aansluiting van regelingen, waarvoor de overheid verantwoordelijk is. De Nationale ombudsman heeft de beide bewindslieden daarom opgeroepen snel met een structurele oplossing te komen.
