De Nationale ombudsman, Alex Brenninkmeijer, heeft ernstige kritiek op de manier waarop de Koninklijke Marechaussee omgaat met reizigers die onschuldig blijken te zijn aan het slikken van bolletjes. De kritiek uit hij in een rapport over de uitvoering van de 100%-controles op Schiphol. De ombudsman vindt dat de Douane en Koninklijke Marechaussee zich meer bewust moeten zijn van de emotionele belasting die de 100%-controle op mensen kan hebben. De ombudsman acht lijfsvisitatie met ontkleding door de Douane als controlemiddel onaanvaardbaar.
Passagiers die vanuit de Nederlandse Antillen, Suriname, Aruba of Venezuela op Schiphol arriveren, worden sinds december 2003 zeer intensief gecontroleerd op bezit van cocaïne. De Douane voert de feitelijke controles uit. De Koninklijke Marechaussee is verantwoordelijk voor de behandeling van aangehouden verdachten en het opsporingsonderzoek. De Nationale ombudsman is in januari 2006 een onderzoek gestart naar de uitvoering van deze 100%-controles. De aanleiding daarvoor waren signalen van reizigers, advocaten en belangenorganisaties.
Behandeling onschuldig gebleken reizigers
Tussen januari 2004 en april 2006 zijn bij de 100%-controles 6.550 reizigers op verdenking van het slikken van bolletjes aangehouden en overgebracht naar het Detentiecentrum op Schiphol-Oost. Ruim 2.000 van hen bleken onschuldig te zijn. Deze mensen zijn uren opgehouden of zijn soms dagen achtereen opgesloten in een cel. Nadat de reizigers hun onschuld hebben aangetoond, krijgen zij een standaardbrief van de Koninklijke Marechaussee met de mededeling dat hun verdenking niet is vast komen te staan en met excuses voor het ongemak. De Marechaussee biedt hun vervoer aan terug naar Schiphol. In afwachting van dat vervoer moeten mensen vaak weer terug de cel in, omdat er in het Detentiecentrum geen wachtruimte is.
De Nationale ombudsman vindt dat deze gang van zaken niet door de beugel kan. Het gaat immers om mensen van wie de onschuld zonder twijfel is vastgesteld. De standaardtekst is ongepast. De Marechaussee moet de mensen behulpzaam zijn bij het doorreizen naar hun plaats van bestemming en zonodig de reiskosten vergoeden. Ook moet er op Schiphol-Oost een wachtruimte komen.
Lijfsvisitatie met ontkleding
De Douane gebruikt een aantal controlemiddelen, zoals een drugshond, fouillering van de reiziger of onderzoek van de bagage. Als de Douane vermoedt dat iemand cocaïne onder zijn kleding vervoert, wordt soms ook lijfsvisitatie met ontkleding toegepast.
De Nationale ombudsman vindt dit een erg ingrijpende methode. Het past niet bij een situatie van controle. Wel kan de Koninklijke Marechaussee deze vorm van lijfsvisitatie in het kader van opsporingsonderzoek toepassen nadat iemand is aangemerkt als verdachte.
Resultaten bodyscan verantwoorden
Na de start van de controles en tijdens het onderzoek van de Nationale ombudsman zijn verschillende verbeteringen doorgevoerd. Zo is de informatieverstrekking door de Douane aan het begin van de controle verbeterd. En er is een proef gestart om reizigers die verdacht worden van het slikken van bolletjes, de mogelijkheid te bieden vóór hun aanhouding via een bodyscan hun onschuld aan te tonen.
De ombudsman staat positief tegenover dit experiment van het Openbaar Ministerie. Hij vindt wel dat de resultaten van deze scanonderzoeken zorgvuldig moeten worden geregistreerd en dat er openbaar verantwoording over moet worden gegeven.
Meer samenwerking
De Nationale ombudsman pleit voor meer samenwerking tussen de Douane, Marechaussee en Openbaar Ministerie en een meer open communicatie met de reizigers. Hij vindt dat de klachten van reizigers over de uitvoering van de controles integraal moeten worden behandeld en niet door de drie instanties afzonderlijk.
