De overheid is er voor de burger, maar dat werkt in de praktijk wel eens anders uit. Niet iedereen wordt vanzelfsprekend gehoord of gezien. Soms worden mensen zelfs uitgesloten van voorzieningen door (onbedoelde) drempels.
Op de agenda in 2020
Knelpunten bij de toegang tot, kwaliteit en kosten van zorg en ondersteuning
De afgelopen jaren ontving de Nationale ombudsman regelmatig klachten en signalen van burgers die het niet of nauwelijks lukt om zelf de zorg of ondersteuning die zij nodig hebben te regelen. Drempels zijn te hoog, regels te ingewikkeld.
Inmiddels is de ombudsman meerdere onderzoeken, evaluaties en pilots begonnen:
Zo verscheen in mei 2018 het rapport ‘Zorgen voor burgers’, op basis van onderzoek naar knelpunten op het snijvlak van verschillende zorgwetten. Op 21 november 2018 is het verdiepende vervolgonderzoek ‘Borg de zorg’ gepubliceerd, over knelpunten die mensen met dementie (of hun mantelzorgers) ervaren. Op 19 december 2018 heeft de ombudsman het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) opnieuw aan tafel gevraagd om te kijken wat er precies met zijn ideeën voor wat betreft oplossingen en zijn aanbevelingen is gebeurd. De minister van VWS zegde toe te starten met pilots voor o.a. samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars, en verbetering (beschikbaarheid) van de cliëntenondersteuning. In 2019 heeft de ombudsman de ontwikkelingen bij VWS nauwgezet gevolgd en bij acute problemen de minister, het CAK en gemeenten direct aangesproken op hun verantwoordelijkheid en verzocht om verbeteringen te treffen.
In 2020 blijft de Nationale ombudsman de ontwikkelingen intensief in de gaten houden en start de ombudsman een vervolgonderzoek naar knelpunten die burgers bij het verkrijgen van zorg en ondersteuning ervaren. Om voor elkaar te krijgen dat het zorgstelsel voor burgers echt gaat werken.
18-/18+ bij statushouders
De Nationale ombudsman en de Kinderombudsman hebben in 2019 samen de '18-/18+ problematiek' verkend. Op basis daarvan is besloten in 2020 een onderzoek te starten naar alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s) met een status, die na hun achttiende levensjaar in Nederland mogen blijven. Juist voor deze kwetsbare groep is de overgang van 18- naar 18+ groot: van begeleiding die alles uit handen neemt, naar er helemaal alleen voor staan. Onderzocht zal worden wat deze groep in redelijkheid van de Nederlandse overheid mag verwachten. Te denken valt aan: wat is de rol van de rijksoverheid en wat is de rol van decentrale overheden?
Zelfredzame adreslozen
In 2019 publiceerde de Nationale ombudsman de resultaten van zijn onderzoek naar knelpunten die ‘zelfredzame’ adreslozen ervaren. Het gaat hier om mensen (vaak mannen), die dakloos zijn geraakt door bijvoorbeeld ontslag, echtscheiding of ernstige (hypotheek)schulden. Deze groep ontsnapt vaak aan de aandacht, omdat er meestal geen sprake is van (ernstige) psychiatrische- of verslavingsproblematiek. Hierdoor sluiten voorzieningen en ondersteuning vaak niet aan op hun behoeften en vallen zij buiten de boot. Ook is het voor hen lastig in de Basisregistratie Personen (BRP) ingeschreven te blijven, met alle gevolgen die dat met zich meebrengt.Zij lopen hierdoor het risico snel verder in de problemen te raken, terwijl er juist van uit wordt gegaan dat zij het zelf wel redden.
De Nationale ombudsman heeft meerdere aanbevelingen gedaan, gericht op inschrijving BRP, koppeling burgerzaken met Wet Maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Maar ook dat de gemeente een bijstandsuitkering niet meer aanpast als iemand samenwoont met meer volwassenen (de kostendelersnorm). Eind 2019 is de ombudsman gestart met een terugblikonderzoek om na te gaan of de aanbevelingen zijn opgevolgd en de zogenoemde zelfredzame adreslozen nu eerder worden geholpen.
Gezien de ontwikkelingen tijdens de coronacrisis rond huisvesting aan dak- en thuislozen, hebben de Nationale ombudsman en Kinderombudsman in vervolg op hun eerdere zorgenbrief van 29 maart 2019, op 5 juni 2020 een gezamenlijke brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer gepubliceerd.
Evaluatie passend onderwijs
In 2014 werd het passend onderwijs ingevoerd. Het doel was om alle kinderen met een specifieke onderwijsbehoefte een zo passend mogelijke plek in het onderwijs te geven. Uit de signalen van de Kinderombudsman en uit eerdere tussenevaluaties blijkt dat het passend onderwijs nog niet optimaal functioneert. Zo krijgen kinderen die zowel onderwijs als zorg nodig hebben nog te weinig maatwerk en is het aantal thuiszitters niet gedaald. De Kinderombudsman start een project om de balans op te maken. Uitgangspunt is het recht op onderwijs van de kwetsbare kinderen die nu vaak geen of onvoldoende passend onderwijs ontvangen beter verzekeren.
Onderzoek naar (behandelduur) Schaderegelingen Defensie
De Veteranenombudsman gaat de behandelingsduur van aanspraak op en uitvoering van schaderegelingen voor veteranen onderzoeken. Ondanks de regeling ‘Volledige Schadevergoeding Veteranen’ blijkt het in de praktijk vaak vele jaren te duren voordat een overeenkomst gesloten wordt, of zelfs helemaal niet. Hierover wijzen partijen (ministerie van Defensie) en veteranen (en hun belangenbehartigers) veelal naar elkaar. Daarnaast spelen er nog andere vragen bij veteranen, zoals: wanneer komt een zaak bij de Landsadvocaat terecht en wanneer bij de afdeling Claims? Kun je alsnog een aansprakelijkstelling vragen, nadat je een procedure voor een volledige schadevergoeding bent ingegaan? Wanneer kom je in aanmerking voor een voorschot? Kortom, er is nog veel onduidelijk.
De Veteranenombudsman gaat de betrokken partijen bij elkaar brengen, de knelpunten in kaart brengen en ideeën voor oplossingen aangeven.
Veteranen in detentie: toegang tot zorg
De afgelopen jaren heeft de Veteranenombudsman diverse problemen gesignaleerd als het gaat om veteranen in detentie en hun (zorg)behandeling. Is in de huidige (militaire) strafrechtketen oog voor het perspectief van de veteraan? Een belangrijke vraag, zeker vanwege de bijzondere zorgplicht die de overheid heeft voor veteranen, op grond van de Veteranenwet uit 2014. Daarom start de Veteranenombudsman, samen met de Nationale ombudsman, een onderzoek naar de toegang tot zorg en reclassering. Dit is aangekondigd op 15 oktober 2020.
