De ombudsman gaat onderzoeken wat demonstranten in redelijkheid van burgemeesters en politie mogen verwachten als het gaat om hun recht op demonstratie. Met name de spanning tussen openbare orde en veiligheid en het recht op demonstratie, voor de overheid een voortdurend balanceren, komt nadrukkelijk aan de orde. Voor het onderzoek gaat de ombudsman in gesprek met burgers, burgemeesters, politie en maatschappelijke organisaties. De uitkomsten van het onderzoek worden in het eerste kwartaal van 2018 verwacht. En moeten uiteindelijk een praktische handreiking voor overheid en burgers opleveren.
Reinier van Zutphen: " We zien op basis van eerdere rapporten dat het recht om te demonstreren in de praktijk onder druk kan komen te staan. Burgemeesters en politie lopen bij demonstraties vooraf, tijdens en achteraf tegen complexe dilemma's aan en moeten zien te balanceren tussen recht doen aan het belang van openbare orde en veiligheid en het recht om te demonstreren. Op basis van dit onderzoek wil ik uitgangspunten voor bestuurders formuleren bij het toepassen van de Wet Openbare Manifestaties waarbij recht wordt gedaan aan de afweging van de verschillende belangen".
Juridisch kader
Het recht om te demonsteren is verankerd in art 11 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en artikel 9 van de Grondwet. Inbreuk daarop mag alleen onder bepaalde voorwaarden. De burgemeester mag op grond van de Wet Openbare Manifestaties of de Gemeentewet de demonstratievrijheid beperken wanneer dat noodzakelijk is vanwege de bescherming van de gezondheid, het belang van het verkeer of de bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. Met name dit laatste punt levert in de praktijk dilemma's op.
Eerdere onderzoeken naar knelpunten rond het demonstratierecht
De Nationale ombudsman heeft in de loop der jaren verschillende rapporten uitgebracht over het demonstratierecht: Demonstreren staat vrij!, hieruit kwam de demonstratiekaart voort (rapport 2007/290); Aanhouding Zwarte Piet demonstranten (rapport 2014/138); Geen winnaars, een gezamenlijk onderzoek met de gemeentelijke ombudsman Rotterdam naar de aanhouding van 326 Feyenoord Supporters (rapport 2016/060).
Onderzoekagenda
In de Onderzoekagenda voor 2017 geeft de ombudsman extra aandacht aan de bescherming van rechten van burgers die de overheid, in haar handelen en optreden moet respecteren. Een essentieel kenmerk van onze rechtsstaat is dat ook de overheid zich aan de wet moet houden en de vrijheden en rechten van burgers niet zomaar mag beperken of afpakken. De overheid moet zich inspannen om aantasting van rechten te voorkomen.
